23 maja Sejm przyjął ustawę o ochronie sygnalistów. Tym samym osoby, które zgłaszają naruszenie prawa w miejscu pracy będą chronione przed działaniami odwetowymi. Natomiast za stosowanie wobec sygnalistów działań odwetowych przewidziano wysokie kary. Pracodawcy dzięki takim zgłoszeniom mogą podjąć kroki naprawcze, które poprawią bezpieczeństwo i komfort pracy.
Sygnalista to osoba fizyczna, która sygnalizuje zagrożenia bezpieczeństwa w miejscu pracy, zapewniając szybką reakcję na potencjalne niebezpieczeństwa. Co ważne, osoba zgłasza lub ujawnia publicznie informacje uzyskane tylko w kontekście związanym z pracą. Rola sygnalisty polega na szybkiej identyfikacji zagrożeń i skutecznym ostrzeżeniu innych osób – dotyczy to m.in. niewłaściwych zachowań, jak i zaniechań. Takie zgłoszenie jest kierowane przede wszystkim do pracodawcy lub Rzecznika Praw Obywatelskich, a niekiedy również do organów ścigania czy mediów.
W ochronie praw sygnalistów od 2019 r. działa Unia Europejska w ramach dyrektywy parlamentu europejskiego i rady (UE) 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia aktów legislacyjnych Unii.
Jakie zmiany czekają sygnalistów?
Według nowej ustawy, sygnalista po zgłoszeniu sprawy nie będzie odpowiadał dyscyplinarnie oraz brał odpowiedzialności np. za szkody dotyczące naruszenia praw innych osób. Sygnalista będzie miał także chronioną tożsamość i zapewniony immunitet. Co więcej, w przypadku, gdy pracodawca podejmie wobec sygnalisty działania odwetowe, będzie on miał prawo uzyskać odszkodowanie. Jego wysokość nie będzie niższa niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, które w I kwartale 2024 roku wyniosło 8147,38 zł.
Ochrona będzie przysługiwała jedynie osobom, których podejrzenia o naruszeniu prawa lub ujawnieniu publicznym są uzasadnione. Zgłoszenie będzie musiało odbywać się także z wykorzystaniem odpowiedniego kanału zgłoszeń lub zachowaniem zasad ujawnienia publicznego. Dodatkowo, sygnalista na swoje żądanie będzie miał możliwość uzyskania zaświadczenia o ochronie.
Podlegać ochronie będą także odpowiednio: osoby pomagające w dokonaniu zgłoszenia oraz osoby powiązane z sygnalistą, osoby prawne lub inne jednostki organizacyjne pomagające sygnaliście lub z nim powiązane, a w szczególności stanowiące własność sygnalisty lub go zatrudniające.
Wsparcie sygnalistom zapewni Rzecznik Praw Obywatelskich, który zajmie się także ustalaniem procedury przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych. Według art. 32, pkt 1 ust., wstępna weryfikacja zgłoszenia zewnętrznego przez Rzecznika Praw Obywatelskich polega na ustaleniu, czy zgłoszenie dotyczy informacji o naruszeniu prawa, oraz zidentyfikowaniu organu publicznego właściwego do podjęcia działań następczych. Natomiast, jak zapisane w art. 31, pkt 3, może on sam rozpatrywać zgłoszenia zewnętrzne w przypadku, gdy żaden inny organ publiczny nie jest właściwy do podjęcia tych działań.
Sygnaliści a bezpieczeństwo
Zmiany mogą znacząco wpłynąć na poprawę warunków pracy. Jak twierdzi Anna Sikorska, ekspertka Koalicji Bezpieczni w Pracy i Dyrektor HR w PW Krystian, ochrona sygnalistów może spowodować, że będą oni częściej przyczyniać się do eliminowania nadużyć i nielegalnych działań. Z drugiej jednak strony, przepisy zawierają sankcje za zgłoszenia dokonane przez sygnalistów w złej wierze, co może mieć negatywny wpływ na chęć zgłaszania naruszeń.
Sygnaliści mogą zgłaszać nieprawidłowości związane m.in. z prawem pracy czyli np. z mobbingiem, dyskryminacją, czy naruszeniem przepisów BHP. Dzięki zgłoszeniom, pracodawcy mogą podjąć kroki naprawcze, które poprawią bezpieczeństwo i komfort pracy. Zgłoszenia nieprawidłowości mogą przyczynić się również do podnoszenia standardów pracy, co może skutkować wprowadzeniem nowych procedur i rozwiązań poprawiających bezpieczeństwo pracy.
Podejście pracodawcy
Każdy pracodawca powinien chronić oraz wspierać osoby zgłaszające naruszenia. Według Anny Sikorskiej powinno się to przejawiać poprzez opracowywanie i wdrażanie wyraźnych procedur dotyczących zgłaszania nieprawidłowości, w tym zapewnienie anonimowości i poufności zgłoszeń. Dobrą praktyką jest także prowadzenie polityki „zero tolerancji” dla działań odwetowych wobec sygnalistów oraz ustanowienie sankcji dla osób, które podejmują takie działania.
Z kolei pracownicy mogą poczuć się bezpieczniej posiadając dostęp do konsultacji prawnych i zasięgnąć fachowej porady w kwestiach związanych z sygnalizowaniem naruszeń. Ważne także, aby budować świadomość wśród pracowników na temat roli sygnalistów i ich znaczenia w miejscu pracy, np. poprzez szkolenia, webinary, case studies itp. Popularyzacja wiedzy oraz budowanie świadomości pozwoli na głębsze zrozumienie tematu i przyczyni się do budowania przyjaznego środowiska pracy.
