Na wstępie należy wskazać, że prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest gwarantowane w art. 66 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy. Normy konstytucyjne zostały rozbudowane przez ustawodawcę na poziomie ustawowym.
Już w art. 15 Kodeksu pracy ustawodawca powtórzył wynikający z Konstytucji obowiązek polegający na zobowiązaniu Pracodawcy do zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Z tego względu jednoznacznie należy stwierdzić, że pracodawcy odgrywają szczególną rolę w zakresie ochrony zdrowia i życia oraz zapewniania higienicznych i bezpiecznych warunków pracy. Taka rola pracodawcy została powtórzona a także rozszerzona także w art. 94 Kodeksu pracy zgodnie z którym pracodawca zobowiązany jest nie tylko do zapewniania właściwych warunków BHP lecz także do prowadzenia systematycznych szkoleń pracowników w zakresie BHP. Tym samym pracodawca ma nie tylko dbać o zapewnienie BHP pracownikom lecz także o wzrost wiedzy pracowników w tym zakresie, w wyniku czego także pracownicy w wyniku działań pracodawcy powinni przyczyniać się do zachowania BHP w ich codziennej pracy.
W przypadku zapewniania warunków pracy odpowiadających tj. zapewniających BHP ustawodawca nie przewidział praktycznie sztywnych norm jakie pracodawca ma zapewnić. Przede wszystkim brak jest sztywnych granic dla działań jakie pracodawca powinien podejmować przy ulepszaniu BHP. Ustawodawca ogranicza się w zasadzie do wyznaczenia niezbędnego minimum, do którego każdy pracodawca jest zobowiązany się dostosować. W praktyce jednak granice BHP określa nie ustawodawstwo, lecz poziom techniki pozwalający na zapewnienie BHP w danym zakładzie pracy lub przy danym określonym rodzaju pracy.
Z tego powodu niedopuszczalne jest aby pracodawcy dbałość o BHP postrzegali jako konieczność dokonania formalnych działań, które narzuca im ustawodawca dla pozornego „papierowego” zapewnienia bezpieczeństwa w pracy. Pracodawcy powinni w możliwie dużym stopniu działać w celu spełnienia wymogów. Należy mieć tu na względzie nie tyle interes formalny. Kwestie BHP przekładają się na interesy finansowe pracodawców, by wspomnieć tutaj kwestie odpowiedzialności cywilnoprawnej pracodawcy za skutki wypadków przy pracy. Przeciwdziałanie wypadkom przy pracy leży niewątpliwie w interesie pracodawcy nie tylko z powodu uniknięcia poszkodowania w pracy pracownika, lecz także dla uchronienia pracodawcy przed szkodami własnym, jak przestój na linii produkcyjnej spowodowany uszkodzeniem maszyn w trakcie wypadku, odpowiedzialność cywilnoprawna względem pracownika, odpowiedzialność karna. Tym samym zapewnienie pracownikom BHP ma realne korzyści dla pracodawcy w postaci zmniejszenia absencji chorobowych pracowników, zwiększenia wydajności oraz w postaci uniknięcia strat finansowych trudnych do przewidzenia a często przekraczających koszty wprowadzenia systemów zapewniających BHP.
Bardziej szczegółowe regulacje warunkujące BHP znajdują się w dziale dziesiątym Kodeksu pracy oraz w różnych aktach wykonawczych do tego działu pomimo, iż same przepisy narzucają formalizm działań to pracodawca w praktyce powinien stosować realną spójną politykę w zakresie BHP zmierzającą nie do samego wypełnienia szczegółowych obowiązków normatywnych lecz do nadrzędnego celu tj. zapewnienia realnych warunków BHP.
Sama odpowiedzialność za dbałość o BHP dotyczy zarówno pracodawcy jak i osób kierujących pracownikami. Istnieje w tych pojęciach różnica polegająca między posiadaniem przymiotu pracodawcy w rozumieniu art. 3 Kodeksu pracy, a byciem osobami które faktycznie kierują pracą poszczególnych pracowników (zazwyczaj są to pracownicy tzw. nadzoru tj. dyrektorzy, kierownicy, mistrzowie, brygadziści czy też doraźnie wyznaczeni pracownicy do kierowania pracą grupy pracowników). Przepisy częstokroć rozróżniają zakres odpowiedzialności właśnie na te dwie grupy podmiotów wskazując, że odpowiedzialność ponosi pracodawca lub osoba kierująca pracownikami. Przykładem może być np. art. 207 Kodeks pracy, zgodnie z którym to pracodawcy, nie zaś osoby kierujące pracownikami są odpowiedzialni za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Natomiast zgodnie z art. 212 k.p. to osoba kierująca pracownikami jest obowiązana m.in. do dbania o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem. Oznacza to, że każdy brygadzista powinien kontrolować sprawność działania np. masek przeciwgazowych lub kontrolować korzystanie z kasków przez pracowników.
Jednym z podstawowych przepisów określających odpowiedzialność za naruszenie zasad BHP jest art. 283 k.p. przewidujący karę grzywny od 1000 do 30000 zł zarówno dla pracodawcy jak i osób kierujących pracownikami odpowiedzialność karną natomiast przewiduje art. 220 k.p. kompiluje on z powszechnymi przepisami dotyczącymi odpowiedzialności za BHP „Kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3” oznacza to że jeśli przepis art. 212 nakłada szczególny obowiązek z na osobę kierującą pracownikami to w pierwszej kolejności odpowiedzialność karną za niewywiązanie się z tego działania będzie ponosiła osoba kierując np. majster.
Krzysztof Sosnowski, aplikant radcowski w Kancelarii Prawa Pracy „Wojewódka i Wspólnicy” Sp. k., specjalista ds. BHP
