Zawód specjalisty czy inspektora BHP kojarzy głównie się z lekką pracą biurową czy szkoleniami okresowymi. Często jednak osoby zainteresowane tym zawodem nie zdają sobie sprawy, z tego jaki jest rzeczywisty zakres obowiązków pracowników BHP. Niejednokrotnie wybierając takie studia kandydaci nie wiedzą jakie wymogi w tym zakresie zostały określone przez ustawodawcę.

 Jak zostać specjalistą BHP? Szukając odpowiedzi na to pytanie należy poznać wymagania kwalifikacyjne. Z prawnego punktu widzenia jest to osoba, która ukończyła studia podyplomowe albo posiada wykształcenie kierunkowe przynajmniej policealne lub wyższe o specjalności w zakresie BHP oraz odbyła co najmniej roczny staż kierunkowy. W ujęciu bardziej ogólnym kandydat taki powinien, oprócz spełnienia wymagań kwalifikacyjnych określonych w § 4.2 rozporządzenia (1), posiadać także szczególną wiedzę i doświadczenie w danej dziedzinie.

Wykształcenie jest warunkiem koniecznym wynikającym z obowiązujących przepisów prawnych. Zgodnie z § 4 ust. 1 rozporządzenia (1), ścieżka kariery pracownika służby BHP jest pięciostopniowa. Może on pracować jako: główny specjalista, starszy specjalista, specjalista, starszy inspektor, inspektor. Zatrudnienie na poszczególnych stanowiskach uzależnione jest od posiadanego wykształcenia oraz stażu pracy.

Studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy powinny zapewnić przygotowanie absolwentów do wykonywania zadań służby BHP, a co za tym idzie – ich zakres  powinien uwzględniać tematykę umożliwiającą uzyskanie takiego przygotowania. Dlatego też zawartość programu kształcenia ma decydujące znaczenie w przypadku wątpliwości, czy dane studia dają wystarczające uprawnienia do wykonywania zawodu.

Obecnie w Polsce pracowników służby BHP kształci wiele szkół policealnych, uczelni wyższych i instytutów oferujących swoim słuchaczom studia podyplomowe. Istnieją także uczelnie, które tworzą interdyscyplinarne studia inżynierskie przygotowujące do pracy w służbach BHP, nadając swoim absolwentom tytuły inżynierów w zakresie BHP.

Staż pracy w służbie BHP

Pojęcie „stażu pracy w służbie BHP” zostało zdefiniowane jako okres zatrudnienia w ramach stosunku pracy w wyodrębnionej komórce organizacyjnej, przy czym nie ma tutaj znaczenia wymiar etatu. Osobom zdobywającym doświadczenie i wykonującym zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy, np. na podstawie umowy zlecenia, nie wlicza się tego okresu do stażu pracy. Są one traktowane jako „specjaliści spoza zakładu pracy”, ponieważ nie pracują w wyodrębnionych komórkach organizacyjnych.

Zgodnie z § 4 ust. 2 (1), pracownikami służby BHP mogą być osoby spełniające następujące wymagania kwalifikacyjne:

1)  inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy;

2)  starszym inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca:

a) zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie BHP lub

b) wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;

3)  specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie BHP;

4)  starszym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie BHP;

5)  głównym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 5-letni staż pracy w służbie BHP.

Warto w tym miejscu podkreślić, że zdecydowanie większe możliwości ma osoba, która ukończyła studia wyższe – w tym również podyplomowe – w zakresie BHP. W odróżnieniu od osoby posiadającej jedynie zawód technika BHP, pracownik posiadający wyższe wykształcenie ma możliwość nie tylko kierowania wieloosobową komórką organizacyjną ds. BHP – § 4 ust. 3 (1), ale również prowadzenia własnej działalności gospodarczej, tj. świadczenia usług w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy dla przedsiębiorstw, w ramach powierzenia wykonywania zadań służby BHP specjalistom spoza zakładu pracy – § 4 ust. 4 (1).

Należy zauważyć, iż przepisy rozporządzenia (4), podnoszące wymagania kwalifikacyjne dla pracowników służby BHP i osób wykonujących zadania tej służby, weszły w życie z dniem 1 lipca 2005 r. Zgodnie z § 2 ww. rozporządzenia osoby zatrudnione w tej służbie i wykonujące jej zadania w dniu wejścia w życie niniejszego rozporządzenia, niespełniające wymagań kwalifikacyjnych określonych w § 4 rozporządzenia, zachowały prawo do zatrudnienia w służbie BHP i wykonywania zadań tej służby przez okres 8 lat od dnia wejścia w życie ww. nowelizacji, czyli od dnia 30 czerwca 2013 r.

Do podniesienia wymagań kwalifikacyjnych pracowników służby BHP i osób wykonujących zadania tej służby przyczyniło się rozporządzenie (2), które obowiązuje  od 1 lipca 2005 r. Nie przewiduje ono już tzw. szkolenia podstawowego (w wymiarze co najmniej 153 godzin), przygotowującego do wykonywania zadań służby BHP. Ta forma przygotowania do pracy w zawodzie została usunięta z systemu prawnego na wniosek głównego inspektora pracy.

Przyczyną podniesienia wymagań kwalifikacyjnych dla służby BHP przez ustawodawcę był stale dokonujący się postęp naukowo-techniczny i ciągłe podwyższanie standardów bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w prawie Unii Europejskiej. Legitymowanie się wyższymi kwalifikacjami jest szczególnie istotne w odniesieniu do pracowników służby BHP i osób wykonujących zadania tej służby, gdyż ich podstawową działalnością jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego. Poza tym wiedza raz nabyta nie jest wystarczająca przez cały okres aktywności zawodowej i powinna być doskonalona w każdej dziedzinie, a szczególnie w takiej, która dotyczy zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy pracownikom.

Należy również zaznaczyć, że zgodnie z rozporządzeniem (3), specjalista powinien posiadać czwarty poziom kwalifikacji, tzn. posiadać wykształcenie uzyskiwane na studiach wyższych zawodowych (kończących się tytułem licencjata lub inżyniera), studiach magisterskich i studiach podyplomowych lub na studiach doktoranckich.

Prawo Unii Europejskiej  (5) zgodnie z art. 7 określa, że pracownicy służby BHP i osoby wykonujące zadania tej służby powinni mieć odpowiednie kompetencje oraz posiadać odpowiednie zdolności, natomiast w myśl ust. 8 – państwa członkowskie powinny określić niezbędny zasób wiedzy i umiejętności. Podstawową zasadą wynikającą z przepisów art. 7 tej dyrektywy jest wykonywanie zadań służby ochrony i zapobiegania przez własnych pracowników, a dopiero w przypadku braku takich możliwości – przez specjalistów spoza zakładu pracy.

Trzeba ponadto pamiętać, że pracownik służby BHP powinien się ciągle dokształcać. Obliguje go do tego nie tylko stale zmieniający się stan prawny oraz postęp technologiczny, ale także § 14 ust. 2 pkt 4  (2). Powyższy przepis stanowi, że pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i inne osoby wykonujące zadania tej służby są zobowiązani odbywać szkolenia okresowe, których celem jest aktualizacja i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Szkolenia te powinny odbywać się nie rzadziej niż raz na 5 lat i mogą być przeprowadzane w formie kursu, seminarium lub samokształcenia kierowanego.

Wymagania kwalifikacyjne jakie musi spełnić pracownik służby BHP jak i obowiązek poddawania się okresowym szkoleniom to za mało aby stać się specjalistą służby BHP. Nie bez znaczenia jest w tym zawodzie doświadczenie zdobywane z upływem lat pracy, wiedza i praktyka zdobyte w rzeczywistych warunkach, w różnorodnych branżach jest dopełnieniem tych wymagań.

Podsumowując, praca pracownika służby BHP jest niewątpliwie pracą ciekawą, ale też  trudną, dającą wiele satysfakcji. Jest to również praca samodzielna, wymagająca bardzo dobrej organizacji, a przy tym komunikatywności. Specjalista służby BHP ma być doradcą zarówno dla pracodawcy, osób kierujących pracownikami, jak i dla pracowników, w związku z czym powinien stale podnosić swoje kwalifikacje, aby wciąż być na bieżąco zarówno z przepisami prawa, jak i nowościami w zakresie ochrony pracy. Podnoszenie kwalifikacji poprzez uczestnictwo w szkoleniach okresowych jak i branżowych pozwala pogłębić nie tylko wiedzę ale daje nowe doświadczenia.

Pożądaną cechą u specjalisty służby BHP jest również kreatywność, która pozwoli mu w skuteczny sposób inicjować i rozwijać na terenie zakładu pracy różne formy popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii. Praca specjalisty BHP wymaga także sporej motywacji przy wdrażaniu nowoczesnych zasad ochrony i likwidacji niebezpiecznych nawyków oraz niekoniecznie pożądanych schematów postępowań nie tylko szeregowych pracowników, ale również pracodawców. Wymiana wiedzy i doświadczenia pomiędzy pracownikami, korzystanie ze sprawdzonych i uznanych na rynku czasopism, publikacji o tematyce bezpieczeństwa i higieny pracy jak i praca w różnych dziedzinach przemysłu jest tym czynnikiem, który bez wątpienia pozwala na zdobycie ugruntowanej pozycji specjalisty BHP.

 

Bibliografia

  • Rozporządzenie Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 109, poz. 704 z późn. zm.)
  • Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2004 r, nr 180, poz.1860 z późn. zm.)
  • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz. U. Nr 82, poz. 537, z późn. zm.)
  • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2004 r. zmieniające Rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2004 r. nr 246, poz.2467 i 2468)
  • Dyrektywa Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (tzw. dyrektywa ramowa).